Về mặt trải nghiệm, chúng ta là ai?

Câu hỏi “Tôi là ai?” từ lâu đã nằm ở trung tâm của hành trình tự khám phá bản thân. Khi ai đó hỏi: “Bạn là ai?” — thì điều gì thật sự là trải nghiệm của cái “tôi” đang trả lời?

Khi ta chiêm nghiệm lại cuộc đời mình, từ thời thơ ấu đến tuổi trẻ và rồi về già, ta có thể nhận thấy một điều rất tinh tế nhưng sâu sắc: cảm giác "là chính tôi" chưa bao giờ thay đổi. Cơ thể ta đã lớn lên, tư duy đã phát triển, và vai trò của ta trong cuộc sống đã biến đổi. Nhưng cảm giác “ta đang hiện diện,” rằng “ta đang nhận biết,” thì luôn luôn như nhau. Có một sự đồng nhất — một sự hiện diện lặng lẽ — đi cùng ta trong từng khoảnh khắc của cuộc sống.

Thế nhưng khi mô tả về bản thân, ta thường dựa vào những điều luôn thay đổi — cơ thể, giới tính, tên gọi, tính cách, sở thích. Ta đồng hóa bản thân với những khía cạnh biến đổi này và tin rằng đó là con người thật của mình. Khi làm vậy, ta bỏ quên người đang quan sát tất cả những sự thay đổi ấy. Ta quên mất phần không bao giờ thay đổi trong ta — người chứng kiến thầm lặng bên trong.

Sự hiện diện không đổi ấy, phần biết và quan sát, chính là điều ta gọi là sự tỉnh thức (awareness). Tỉnh thức không phán xét. Nó không có ý kiến. Nó tĩnh lặng, rộng mở và bình an. Chính vì những phẩm chất này mà nó có thể thấy được tất cả những biến động trong trải nghiệm bên ngoài của ta — cảm xúc, suy nghĩ, bản ngã, những yêu ghét, và các vai trò mà ta đang đóng. Phần lớn chúng ta tin rằng những điều biến đổi ấy là bản chất thật của mình, nhưng thực ra chúng chỉ là lớp mặt nạ ta mang để tồn tại trong thế giới này.

Ta thể hiện các vai trò khác nhau tùy theo môi trường xung quanh. Ở nhà, ta là cha mẹ. Ở nơi làm việc, ta là đồng nghiệp. Trong xã hội, có thể ta là người lãnh đạo hay người hỗ trợ. Những vai trò này là cần thiết và hữu ích để ta có thể sống thuận lợi hơn. Nhưng chúng không phải là cốt lõi của con người ta.

Khi nhận ra điều này, ta bắt đầu hiểu rằng mình có hai phần. Một là cái tôi bên ngoài — lớp vỏ thích nghi và tương tác với thế giới, giúp ta sống dễ dàng hơn. Phần còn lại là cốt lõi bên trong — sự tỉnh thức tĩnh lặng, đang quan sát tất cả. Và chính trong sự nhận ra này, ta mới thật sự bắt đầu chạm đến chiều sâu của bản thể mình.

Hai Khía Cạnh Của Bản Thân

Trong mỗi chúng ta tồn tại hai khía cạnh định hình nên sự hiện diện của mình. Một khía cạnh luôn thay đổi, biến chuyển và tạm thời — đó là những suy nghĩ, cảm xúc, cảm giác, cơ thể và các trải nghiệm giác quan. Đây là những điều mà ta thường đồng nhất với bản thân, những yếu tố tạo nên cái tôi và hình thành cuộc sống hằng ngày. Tuy nhiên, khía cạnh còn lại lại không đổi, không bị thời gian tác động — đó chính là sự tỉnh thức bên trong ta. Sự tỉnh thức ấy là nhân chứng cho mọi biến đổi, là sự tĩnh lặng đằng sau cơn lốc của suy nghĩ và cảm giác.

Sai Lầm Trong Sự Đồng Nhất Hóa

Trong phần lớn cuộc đời, ta quên mất sự tỉnh thức không thay đổi này và chỉ chú tâm vào những khía cạnh đang dao động. Ta chạy theo những suy nghĩ, cảm xúc và ham muốn, cố gắng nắm bắt điều gì đó mà bản chất vốn không thể nắm giữ. Cuộc rượt đuổi ấy dẫn đến thất vọng và khổ đau, bởi không có điều gì trong thế giới biến đổi có thể giữ mãi hoặc kiểm soát hoàn toàn. Mọi nỗ lực tìm kiếm sự bình an lâu dài nơi thế giới thay đổi này chỉ khiến ta thêm mệt mỏi và bế tắc.

Nhận Ra Bản Thể Thật Sự

Thế nhưng, sâu thẳm bên trong, vẫn có một phần nào đó trong ta biết rằng mình không chỉ là những suy nghĩ hay cảm xúc. Ta biết mình đang sống, đang nhận biết, đang tỉnh thức. Nhưng khi cố mô tả phần đó, ta nhận ra rằng thật khó diễn đạt — vì nó vô hình, không thể sờ nắm hay nhìn thấy. Sự tỉnh thức này không thuộc về thân hay tâm — nó chính là cái biết, là người quan sát tất cả những trải nghiệm mà không bị cuốn theo. Và nó đã luôn ở đó — không đổi qua thời thơ ấu, tuổi trẻ hay trưởng thành.

Con Đường Đến Sự Bình An Đích Thực

Sai lầm của chúng ta là đồng nhất bản thân với tâm trí và cơ thể luôn thay đổi. Sự nhầm lẫn này khiến ta rơi vào trạng thái hoang mang, ảnh hưởng đến cách ta sống, giải quyết vấn đề và tương tác với người khác. Nhưng chìa khóa để vượt qua sự lẫn lộn ấy nằm ở việc nhận ra bản chất thật sự của mình chính là sự tỉnh thức — sự hiện diện không đổi bên trong.

Khi ta nhận ra rằng mình là sự tỉnh thức, ta sẽ quay trở lại trạng thái bình an và tĩnh lặng, nơi sự yên ổn không phụ thuộc vào hoàn cảnh bên ngoài. Sự tỉnh thức này chính là chân ngã của ta, và nó đã luôn hiện diện, chỉ chờ ta nhận ra.