Giới Thiệu: Hai Ranh Giới của Thực Tại

Thực tại, như cả trí tuệ cổ xưa lẫn khoa học hiện đại tiết lộ, được hình thành bởi hai cõi chồng lấn lên nhau: thế giới vật lý và trường lượng tử. Thế giới vật lý vận hành theo quy luật nhân quả, nơi mỗi hành động có nhiều phản ứng, và mỗi sự kiện phát sinh từ một mạng lưới các điều kiện. Chính thế giới cổ điển này mang lại cho chúng ta cảm giác về sự ổn định, logic và khả năng tiên đoán.

Dưới thế giới này là một cõi sâu hơn — trường lượng tử. Đây là miền của tiềm năng thuần túy, nơi các hạt tồn tại trong nhiều trạng thái cùng lúc, và thực tại phản ứng lại với người quan sát. Nó mang tính động, không xác định, và kết nối chặt chẽ — rất tương đồng với những trải nghiệm sâu sắc trong các trạng thái thiền định. Trường lượng tử không chỉ là một khái niệm vật lý, mà còn là một cây cầu ẩn dụ dẫn đến một chân lý tâm linh sâu xa hơn: sự rỗng không — nguồn gốc của mọi hình tướng.

Bát Nhã Tâm Kinh diễn tả một chân lý sâu sắc tưởng chừng như nghịch lý:

“Sắc tức thị không, không tức thị sắc. Sắc chẳng khác không, không chẳng khác sắc.”

Để hiểu được điều này, trước hết chúng ta cần làm quen với ý nghĩa của “sắc” (hình tướng) và “không” (tánh không).

Hình tướng và Tính không: Trái tim của Thực tại

Trong Bát-nhã Tâm Kinh, câu nổi tiếng “Sắc tức thị không, không tức thị sắc” mang đến một cái nhìn sâu sắc về bản chất của thực tại. Câu này chỉ ra hai phương diện của sự hiện hữu: thế giới của hình tướng — bao gồm cả vật lý và tâm lý — và cảnh giới của tính không, vượt ngoài hình tướng nhưng lại là nguồn gốc sinh khởi của nó. Hai điều này — hình tướng và tính không — không tách biệt, mà gắn bó mật thiết với nhau.

Thế giới của hình tướng: Những gì ta trải nghiệm

Hình tướng (sắc) ám chỉ mọi thứ xuất hiện: các vật thể ta nhìn thấy, cảm giác ta cảm nhận, những suy nghĩ và cảm xúc nổi lên rồi tan biến trong ta. Đây là thế giới tương đối — cõi của thời gian, biến đổi và nhân quả. Mọi thứ trong thế giới này đều sinh khởi, tồn tại một thời gian, rồi tan rã. Dù là một cái cây, một đám mây hay một cảm xúc, tất cả đều bị chi phối bởi nhân quả và chịu sự vô thường.

Bản chất của Hình tướng và Tánh không

Hình tướng ám chỉ bất cứ điều gì hiện lên — suy nghĩ, cảm xúc, cảm giác thể xác, tri giác, thậm chí cả ý tưởng. Bất kỳ điều gì xuất hiện, có đặc điểm riêng, đều là hình tướng. Trong thiền định, hình tướng không chỉ là hình ảnh bên ngoài mà còn là bối cảnh tâm lý bên trong của chúng ta — suy nghĩ, cảm xúc, cảm nhận và cảm giác thể xác. Đây là những yếu tố động khởi sinh trong nhận thức của ta. Chúng thay đổi liên tục, từng khoảnh khắc. Suy nghĩ biến đổi, cảm xúc lên xuống, cảm xúc thể xác đến rồi đi. Ngay cả thân thể mà ta thường gắn bó cũng không ngừng chuyển hóa.

Những hiện tượng này — suy nghĩ, cảm nhận, cảm xúc và thân thể — chính là cái mà Sutra gọi là “hình tướng”. Chúng được nhận biết bằng “con mắt nội tâm”, tức nhận thức tâm lý ghi nhận sự hiện diện. Nhưng chúng không định nghĩa được chúng ta là ai. Chúng chỉ là những hiện tượng — tạm thời, thoáng qua, và cuối cùng không có bản chất cố định.

Tuy nhiên, Tánh không không có nghĩa là khoảng không hoặc hư vô. Nó là chất tính mở rộng, rộng lớn và nhận biết của thực tại — sự thật rằng mọi hình tướng đều thiếu một bản chất cố định, tách biệt, độc lập. Tánh không không phải là sự vắng mặt; nó là một hiện hữu vô biên và nhận biết.

Điều này dẫn đến một câu hỏi sâu sắc hơn: Chúng ta là ai trong mối liên hệ giữa hình tướng và tính không?

Cảnh giới của Tính Không: Vượt khỏi Hình Tướng

Tính không, ngược lại, không phải là một khoảng trống tiêu cực. Nó là sự tĩnh lặng sống động và tỉnh thức — cái mà ta có thể gọi là “hữu thể thuần khiết” hoặc “nhận biết rộng mở.” Trong ngôn ngữ khoa học, nó giống như trường lượng tử: một trường của mọi khả năng, vượt thời gian và không có hình tướng, nhưng có khả năng sinh khởi mọi thứ. Nhận biết và tính không là hai mặt của cùng một điều huyền nhiệm — cùng một nền tảng căn bản mà từ đó mọi sự vật hiện hữu.

Thiền định như Tấm Gương của Tính Không Tạo Hình Tướng

Trong thiền định, ta có thể cảm nhận điều này một cách trực tiếp. Ta lắng đọng vào sự tĩnh lặng, và từ sự tĩnh lặng đó, có thể khởi sinh một xung động — một ý nghĩ, một cảm giác, một cảm xúc. Sự khởi sinh ấy phản ánh cách mà hình tướng phát sinh từ tính không. Cũng giống như trường lượng tử cho phép các hạt xuất hiện mà không cần nguyên nhân cố định, tính không tỉnh thức này tạo ra kinh nghiệm mà không bị ảnh hưởng bởi những gì nó sinh ra.

Hiểu Về Trường Lượng Tử của Nhận Thức

Trường lượng tử là một miền của những khả năng không thể dự đoán. Không giống như mối quan hệ nhân–quả có thể đoán trước trong thế giới vật lý, những gì xuất hiện từ trường này không thể tiên đoán. Các hạt xuất hiện một cách tự phát, không có nguyên nhân rõ ràng. Nguyên lý về sự bất định này không chỉ giới hạn trong vật lý – nó còn hé lộ một sự thật sâu sắc về bản chất của chính nhận thức của chúng ta.

Khi bước vào trạng thái thiền sâu, ta thường nhận ra rằng suy nghĩ và cảm xúc xuất hiện một cách bất ngờ, không thể đoán trước. Trong không gian tĩnh lặng và trống rỗng ấy của nhận thức, ta không thể biết được điều gì sẽ đến tiếp theo. Đây là một hiểu biết then chốt.

Hãy tự hỏi:

– Bạn có thể dự đoán ý nghĩ kế tiếp trong tâm trí mình không?

– Bạn có thể kiểm soát hoặc lường trước phản ứng cảm xúc kế tiếp không?

– Nếu không, vậy điều gì hoặc ai đang tạo nên trải nghiệm bên trong bạn?

Sự bất định này cho thấy tâm trí chúng ta – giống như trường lượng tử – không vận hành trong khuôn khổ nhân–quả cố định. Suy nghĩ, cảm xúc và cảm nhận phát sinh từ một không gian sâu hơn của tiềm năng – không phải từ một “cái tôi” cá nhân có quyền kiểm soát.

Khái niệm này cộng hưởng với lời dạy trong Bát-nhã Tâm Kinh: “Sắc tức thị không, không tức thị sắc.” Ở đây, sắc đại diện cho mọi hiện tượng – suy nghĩ, cảm xúc, tri giác – trong khi không chỉ về sự nhận thức vô hình, không hình tướng, nơi mà các hiện tượng sinh khởi và tan biến.

Khi bạn ngồi thiền, hãy tự hỏi:

– Suy nghĩ đến từ đâu?

– Chúng phát sinh từ ý chí cá nhân, hay từ một trường khả năng vượt ngoài tầm nắm bắt của bạn?

– Sự tĩnh lặng trước và sau mỗi suy nghĩ có còn nguyên vẹn không?

Nếu bạn quan sát cẩn thận, bạn sẽ thấy rằng nhận thức – giống như trường lượng tử – không tách rời khỏi những gì phát sinh. Nó chính là không gian tiềm năng.

Thế giới nội tâm này thực sự vượt ngoài nhân quả tuyến tính. Và trong đó, tồn tại tiềm năng vô hạn, sự hiện diện sâu sắc và bí ẩn của chính sự hiện hữu.

Nhận thức như là tánh không

Trong trải nghiệm sâu thiền, ta bắt đầu nhận ra tánh không không phải là một khái niệm, mà là bản chất của chính nhận thức. Nhận thức mở, vô hình, và đồng thời hiện diện sống động. Nó nhận biết mọi thứ, nhưng chính nó không có hình dạng, không có ranh giới, không có mép. Nó giống như không gian: vô hạn, không thể nắm bắt và khắp nơi hiện diện.

Hãy xem mối quan hệ giữa hình tướng và tánh không nhận biết này. Một suy nghĩ hiện lên — đó là hình tướng. Nhưng suy nghĩ đó xuất hiện ở đâu? Nó xuất hiện trong nhận thức. Và điều gì cho bạn tiếp cận được suy nghĩ đó? Chính là nhận thức nơi suy nghĩ vận động.

Vì vậy, ta có thể nói: nhận thức được “nhúng” vào hình tướng. Nhận thức không đứng ngoài suy nghĩ để quan sát nó. Nhận thức hiện diện ngay bên trong suy nghĩ, theo cùng nó, như một hành khách ngồi trong một đoàn tàu. Hành khách không chạy bên cạnh đoàn tàu — anh ta ngồi trong đó. Anh ta cảm nhận mọi chuyển động từ bên trong.

Đây là một nhận thấy trọng yếu: nhận thức và hình tướng không phải hai thực thể riêng biệt. Nhận thức không phải một người quan sát tách rời, nổi lơ lửng trên hoặc cạnh trải nghiệm. Nó ở ngay trong trải nghiệm ấy.

Nếu ta cố gắng loại bỏ hình tướng khỏi trải nghiệm, ta cũng đang cố loại bỏ tánh không, vì hình tướng là sự biểu hiện của tánh không. Tánh không được nhúng trong hình tướng — ẩn chứa bên trong đó. Vì vậy, khi ta loại bỏ hình tướng, nó trở về nguồn cội là tánh không. Tuy nhiên, tánh không không thể bị loại bỏ, bởi vì nó không tồn tại theo cách vật chất, mà là hiện hữu nền tảng của nhận thức.

Nhận thức bị hạn định bởi hình tướng chăng?

Ở điểm này, có thể nảy sinh một hiểu lầm. Nếu nhận thức bị “nhúng” trong một suy nghĩ hay cảm xúc, có nghĩa là nhận thức bị giam giữ hoặc giới hạn trong suy nghĩ đó?

Câu trả lời là không. Một ví dụ hữu ích là hình ảnh không gian và một chiếc bình.

Hãy tưởng tượng một chiếc bình đặt trong không gian. Chúng ta nói có không gian bên trong bình và không gian bên ngoài bình. Có vẻ như không gian bị chia cắt. Nếu bạn có hai chiếc bình, dường như có hai khoảng không gian riêng biệt bên trong mỗi chiếc. Nhưng thực tế không phải vậy.

Không gian không bị chia cắt. Nó xuyên qua chiếc bình, tồn tại bên ngoài lẫn bên trong, thậm chí giữa các phân tử và nguyên tử trong chất liệu của bình. Điều được nhìn thấy như sự phân chia chỉ là nhãn khái niệm. Trong thực tại, không gian là không chia cắt và khắp nơi hiện diện.

Tương tự, nhận thức không bị chia cắt hoặc giới hạn chỉ vì một hình tướng (như suy nghĩ hay cảm xúc) hiện lên. Chúng ta có thể nói như thể nhận thức “ở trong” hình tướng, nhưng thực ra nó không bao giờ bị ràng buộc bởi hình tướng ấy. Nhận thức xuyên thấm mọi hình tướng, duy trì chúng, và vẫn mở rộng, tự do.

Vì thế, khi Bát Nhã Tâm Kinh nói “hình tướng là tánh không và tánh không là hình tướng,” điều đó ám chỉ sự hợp nhất: hình tướng không khác là biểu hiện của tánh không nhận biết. Và tánh không không nằm ở đâu khác — nó tự thể hiện trong và như mọi hình tướng.

Đây không phải là một ý tưởng triết học để hiểu mà thôi. Đó là điều cần trực tiếp thấy và nghỉ ngơi trong đó.

Cách sự khổ đau được sinh ra

Khổ đau phát sinh khi ta nhầm lẫn hình tướng — suy nghĩ, cảm xúc, trải nghiệm — với bản ngã thực sự của ta. Ta bám víu vào điều chúng ta thích và chống đối điều chúng ta không thích. Tình trạng bám víu và từ chối tạo thành một vòng luẩn quẩn của khổ đau. Ta cố giữ lấy khoái cảm và tránh đau khổ, quên rằng cả hai đều là hình tướng tạm thời. Chúng xuất hiện rồi tan biến, nhưng ta lại gắn mình với chúng, dẫn đến căng thẳng, lo âu và bất mãn.

Ngay cả trong thiền, mô hình này vẫn tiếp tục. Ta tìm đến sự yên tĩnh dễ chịu và chống lại sự khởi động của phiền loạn. Nhưng điều này cũng là một dạng bám víu. Thiền đích thực không phải là bám víu vào điều ta ưa thích hay tránh điều không mong muốn — mà là thấy được bản chất của mọi hình tướng, cho phép chúng khởi lên rồi tan biến trong không gian của nhận thức. Là nghỉ ngơi như chính không gian ấy.

Nhận thức trong đó mọi điều khởi lên — suy nghĩ, cảm xúc, cảm giác — không bị bất kỳ thứ nào quấy động. Nó luôn hiện diện, không động. Khi ta đồng nhất với nhận thức này thay vì với nội dung hiện lên trong nó, ta bắt đầu hiểu ý nghĩa của Bát Nhã Tâm Kinh.

Thời Gian Ở Đâu? Khám Phá Quá Khứ và Tương Lai

Và đây là nơi mà thời gian trở nên đặc biệt thú vị. Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta trải nghiệm thời gian như quá khứ, hiện tại và tương lai. Nhưng hãy dừng lại một chút và tự hỏi:

– Liệu có thực sự có thể đi vào tương lai và trải nghiệm nó một cách trực tiếp không?

– Liệu tương lai có thể được nhìn thấy, nghe thấy, chạm vào, nếm được hoặc ngửi thấy — ngay bây giờ không?

– Liệu quá khứ có gì hơn một ý nghĩ, một ký ức đang phai mờ trong hiện tại không?

Hãy thử ngay bây giờ — bạn có thể trải nghiệm tương lai ngay lúc này không? Nó xuất hiện ở đâu? Tương tự, bạn có thể trải nghiệm quá khứ một cách trực tiếp, ngoài việc đó là một ký ức? Sự thật là bất kỳ trải nghiệm nào bạn có về quá khứ hay tương lai đều diễn ra trong khoảnh khắc hiện tại, dưới dạng một ý nghĩ hoặc cảm xúc. Tương lai mà bạn tưởng tượng chỉ trở thành hiện thực khi nó xuất hiện trong hiện tại.

Thời Gian Chỉ Tồn Tại Trong Hiện Tại

Vì vậy, trải nghiệm thực sự duy nhất mà bạn từng có chính là bây giờ—khoảnh khắc hiện tại này. Mọi sự kiện, mọi cảm giác, mọi ý nghĩ và cảm xúc đều diễn ra tại đây, trong sự trực tiếp của hiện tại. Ngày mai không tồn tại ngoài kỳ vọng, cho đến khi nó trở thành hôm nay, và bạn lại trải nghiệm nó ngay tại đây và bây giờ.

Hãy thử tìm khoảnh khắc hiện tại trong dòng thời gian. Lấy một giây. Trong một giây đó có một nghìn mili giây. Khoảnh khắc nào trong số đó là hiện tại? Phóng to hơn nữa. Trong mỗi mili giây có một triệu nano giây. Nhưng ngay cả khi ta cố nắm bắt một nano giây, nó cũng đã trôi qua. Dù ta đi sâu đến đâu trong thang đo thời gian, ta cũng không bao giờ chạm được vào một khoảnh khắc mà ta có thể gọi là “bây giờ.” Nó luôn tuột khỏi tầm tay ta.

Hiện Tại Nằm Ngoài Thời Gian

Đó là vì khoảnh khắc hiện tại thật ra không nằm trong thời gian. Thời gian bao gồm quá khứ và tương lai—những khoảnh khắc đã qua hoặc chưa đến. Hiện tại không thuộc về hai điều đó. Nó không phải là một điểm trên đồng hồ. Nó chính là sự tỉnh thức—tỉnh táo, trống rỗng, luôn luôn hiện diện. Nó không di chuyển. Mọi thứ khác di chuyển xuyên qua nó.

Sống Trong Ngày Hôm Nay Vĩnh Cửu

Mỗi sáng khi ta thức dậy, ta đang sống lại ngày hôm nay—một lần nữa, và một lần nữa. Mỗi ngày, ta sống ngày hôm nay nhiều lần—mười, hai mươi, ba mươi lần—trong suốt các khoảnh khắc, trải nghiệm và hành động, cho đến khi cơ thể già đi, mờ nhạt rồi biến mất. Chỉ lúc đó, việc sống lại ngày hôm nay mới kết thúc.

Điều này có nghĩa rằng toàn bộ cuộc sống của ta không phải là chuỗi ngày quá khứ hay tương lai, mà là sự tuôn chảy liên tục của khoảnh khắc hiện tại—ngày hôm nay—lặp lại không ngừng cho đến khi thời gian của ta trong thân xác này chấm dứt. Quá khứ là ký ức, tương lai là tưởng tượng, nhưng hiện tại thì đang sống, trực tiếp và luôn luôn ở cùng ta.

Tính Không Sinh Khởi Hình Tướng—Và Ôm Trọn Mọi Sự

Và đây chính là điều mà Bát Nhã Tâm Kinh tiết lộ khi nói rằng: “Sắc tức là không, không tức là sắc.” Mọi thứ ta trải nghiệm đều sinh ra từ sự tỉnh lặng tỉnh thức đó và rồi tan trở về với nó. Ý nghĩ trở lại tĩnh lặng. Cảm xúc tan vào sự yên bình. Cây đổ, nhà sập, mây tan. Mọi hình tướng—dù là tinh thần hay vật chất—đều đến từ cùng một nguồn và quay trở lại với nó.

Bạn Là Không Gian Nơi Mọi Sự Xuất Hiện

Thứ duy nhất không bao giờ phai mờ là không gian nơi tất cả xảy ra. Không gian đó chính là bản thể của ta. Không phải nội dung của kinh nghiệm, mà là sự rộng mở dung chứa nó. Ta không phải là những cái tôi bị trói buộc bởi thời gian, mà là sự tỉnh thức vượt ngoài thời gian. Và đó chính là tinh túy của khoảnh khắc hiện tại.

Nhận dạng của Nhận thức

Khi nhìn lại hành trình từ thuở nhỏ đến trưởng thành, ta nhận ra rằng, dù mọi thứ về chúng ta đã thay đổi — thân thể, suy nghĩ, niềm tin — nhưng luôn có điều gì đó không đổi. Có một hiện hữu thường trực đã chứng kiến tất cả những biến đổi đó.

Điều ấy không phải thân thể hay tâm trí — vì cả hai đã thay đổi sâu sắc theo thời gian. Nó cũng không phải tính cách — vì tính cách cũng phát triển. Điều còn lại không thay đổi là nhận thức đã hiện diện suốt hành trình. Nhận thức ấy không có khởi đầu, không có kết thúc, vượt thời gian, vĩnh hiện và không có hình tướng. Nó không phải là một vật thể — nó là không gian nơi mọi sự kiện diễn ra.

Ta thường nói “suy nghĩ của tôi,” “cảm xúc của tôi,” “thân thể tôi”—nhưng điều là của tôi không thể là tôi. Giống như ta nói “nhà của tôi” hay “xe của tôi,” ta biết mình không phải là nhà hay xe. Tương tự, ta không phải thân thể, suy nghĩ hay cảm xúc — ta là người nhận thức chúng. Điều nhận thức không thể là đối tượng nó nhận thức. Vì thế, ta nhận ra rằng chúng ta chính là nhận thức.

Mọi thứ ta có thể quan sát hoặc gọi là “của tôi” thuộc phạm trù của hình tướng. Chúng thay đổi, đến rồi đi. Nhưng người trải nghiệm — người nhận thức — vẫn giữ nguyên. Đó là bản ngã thật sự của chúng ta.

Kết luận: Sống trong Bát Nhã Tâm Kinh

Sống theo Bát Nhã Tâm Kinh là nhận ra rằng những hình tướng mà ta nhìn, cảm nhận và suy nghĩ không tách rời khỏi tánh không nơi chúng khởi lên. Là thấy rằng mọi trải nghiệm đều phù du, nhưng tất cả đều diễn ra trong điều gì đó vượt thời gian. Bằng cách không bám víu vào hình tướng, không chống lại, ta nghỉ ngơi trong con đường trung đạo — nơi nhận thức và hình tướng nhảy múa cùng nhau trong một vũ khúc ánh sáng và bóng tối.

Khi ta không còn cố giữ điều ta thích hoặc đẩy xa điều ta không thích, khổ đau bắt đầu tan biến. Khi ta nhận ra nhận thức sau mọi trải nghiệm, ta trở về nguồn cội. Trong sự trở về ấy, ta không tìm thấy một khoảng trống, mà là một hiện hữu rực sáng — trái tim của thực tại.

Đây là sự chứng ngộ sống động của Bát Nhã Tâm Kinh: không phải là một giáo lý để học thuộc, mà là một sự thấu hiểu để sống cùng.

Gate, Gate, Paragate, Parasamgate, Bodhi Svaha

Đi rồi, đi rồi, đi vượt khỏi, đi hoàn toàn vượt khỏi—Giác ngộ, hoan hỷ thay!

Thiền quán phản chiếu: Thấy được Tính Không trong Hình Tướng

Hãy ngồi yên tĩnh, trong tư thế thẳng lưng. Để thân thể bạn thư giãn và thoải mái. Nhẹ nhàng nhắm mắt lại hoặc để mắt mở hờ.

Bắt đầu bằng cách nhận biết nền tảng của sự tỉnh thức—không gian tỉnh lặng, luôn hiện hữu, nơi mọi thứ xảy ra. Nó mở rộng, như bầu trời trong xanh, không hình dạng, không biên giới.

Bây giờ, chờ cho đến khi một ý nghĩ, cảm xúc hoặc cảm giác tự nhiên xuất hiện. Đừng ép buộc. Chỉ cần nhận biết sự kiện tâm tiếp theo xuất hiện—có thể là một ký ức, một cảm giác trong thân thể, một cảm xúc, hoặc một hình ảnh.

Khi hình tướng ấy xuất hiện, hãy quan sát nó một cách cẩn thận. Nhận ra: nó xuất hiện trong sự tỉnh thức. Và đồng thời, nó không tách rời khỏi sự tỉnh thức.

Giờ hãy chiêm nghiệm: sự tỉnh thức ở ngay trong ý nghĩ đó, giống như một hành khách ngồi trên chuyến tàu. Nó không ở bên ngoài trải nghiệm, quan sát từ xa. Sự tỉnh thức được mang theo bên trong hình tướng đó.

Tuy nhiên, dù nó cư ngụ trong ý nghĩ, sự tỉnh thức vẫn không bị chạm đến—vẫn mở rộng, không biên giới, không bị khuấy động.

Hãy mang vào hình ảnh chiếc bình và không gian: tưởng tượng một chiếc bình đặt trong không gian mở. Có vẻ như có không gian bên trong và bên ngoài chiếc bình. Nhưng thật ra, không gian không bị chia cắt. Không gian xuyên thấu chiếc bình hoàn toàn—xuyên qua thành bình, giữa các nguyên tử, xung quanh và bên trong mọi chi tiết.

Hãy để hình ảnh này thấm sâu vào bạn.

Cũng như không gian, sự tỉnh thức không bị phân chia khi đi vào một ý nghĩ. Nó không trở nên hạn hẹp, bị ràng buộc hay tách biệt. Dù sự tỉnh thức “ở trong” ý nghĩ, nó vẫn bao la, mở rộng, và không thể chia cắt. Sự tỉnh thức thấm nhuần ý nghĩ mà không bao giờ trở thành ý nghĩ.

Hãy nhận biết: khi ý nghĩ tan biến, sự tỉnh thức vẫn còn. Lặng yên, trong sáng, luôn hiện diện.

An trú trong sự nhận biết này:

“Sắc tức thị không, không tức thị sắc.

Sắc chẳng khác không, không chẳng khác sắc.”